Kayseri Belediyesi’nin İlk Şoförü: Halil Çavuş’un Hikâyesi

Eski zaman hikâyesi bu, diyeceksiniz… Haklısınız. Ama öyle masal gibi değil; belgelere dayanıyor, üstelik satır aralarında Anadolu’nun modernleşme serüvenini fısıldayan gerçek bir hikâye bu. Yıl 1914…

Kayseri Belediyesi, henüz “kamyon” kelimesinin Türkçe’ye bile girmediği bir dönemde, Dahiliye Nezareti’ne bir yazı gönderir:
“Kayseri Belediyesi’nce lüzumlu olan bir yük otomobilinin, Avni Bey vasıtasıyla Fransa’dan getirilebileceğinin işarı…”
(BOA, 28/C/1332, DH.21/113)

Dikkat edin: “Yük otomobili”. Çünkü o yıllarda “camion/kamyon” kelimesi daha dilimize uğramamış. Belediyenin başında ise Rıfat Bey vardır. Osmanlı arşiv kayıtlarında, 1914 yılında Kayseri Belediye Riyaseti’ne Rıfat Bey’in atandığı açıkça görülür. Bu Rıfat Bey, Cumhuriyet devrinde Adalet Bakanlığı da yapacak olan Rıfat Çalıka’dır. 1914–1919 arasında iki dönem Kayseri Belediye Başkanlığı görevini yürütür.

Peki ya Avni Bey? Yazışmalarda adı geçse de hakkında fazla bilgi yok. Fakat belli ki üzerine düşeni hakkıyla yapmış. Çünkü aradan çok geçmeden yeni bir yazı ulaşır:
“Fransız De Lahey firmasının otomobil satmaya talib olduğu…”
(BOA, 16/B/1332, DH.21/87)

Aslında bu firma, Fransa’nın meşhur otomobil üreticisi Delahaye’dir. 1914 model yük otomobilleri, savaşın ve yüzyılın başındaki sanayi hamlesinin simgelerinden biridir. Demek ki Kayseri Belediyesi, Anadolu’nun ortasında, henüz yolların bile sınırlı olduğu yıllarda bir kamyon sahibi olma yolundadır.

Ve sahneye biri girer: Halil Çavuş

İçişleri, belediyeye iki önemli talimat gönderir:

1. Aracın fiyatını bildirin.
2. Bir de belediyede çalışan Halil Çavuş’u İstanbul’a gönderin. Ona şoförlük öğretelim.

Ardından iki ayrı yazıda şu ifadeler yer alır:

“Kayseri Belediyesi namına alınacak otomobilde şoförlük yapmak üzere… Halil Çavuş’a bu işin öğretilmesi…”
(BOA, 22/B/1332, D.H.21/113)

“Halil Çavuş’un Dersaadet Polis Mektebi’nde şoför olarak eğitilmesi…”
(BOA, 16/B/1332, DH.21/82)

Bu satırlar bize çok açık bir şey söylüyor:
Kayseri Belediyesi’nin ilk şoförü resmen Halil Çavuş’tur.

Hikâyenin bundan sonrası ne yazık ki belgelerde susar. Arşiv, otomobilin Kayseri’ye ulaşması, Halil Çavuş’un eğitim hayatı ve dönüşü konularında ipucu vermez. Fakat yazışmalarda hiçbir olumsuzluk olmaması, işin yolunda gittiğini düşündürür. Dahası, şoförün eğitim için İstanbul’a çağrılması, aracın satın alınmış olduğuna dair güçlü bir işarettir.

Hatıralarda saklanan devamı…

Delahaye firmasının o dönem ürettiği kamyonların fotoğraflarına bakınca, 1914 Kayseri’sinde böyle bir aracın dolaştığını hayal etmek bile heyecan verici. Tozlu yollar, at arabalarının hakim olduğu sokaklar ve aralarından ağır ağır geçen bir Fransız “yük otomobili”…

Devamını ise ancak hatıralar tamamlayabilir.
Belki birinin dedesi anlatmıştır; belki Halil Çavuş’un çocukları, torunları hâlâ Kayseri’dedir. Belki bir sandıkta eski bir fotoğraf vardır.

Çünkü tarih bazen arşivde sessizdir; asıl konuşan, insanların belleğinde sakladıklarıdır.

Ne dersiniz?
Belki bu güzel hikâyenin eksik kalan kısmı da bir gün bir hatıranın ucundan çıkar…