Erkilet’in gizli dili: Vartanca / Dilce

🔹 Gizli Dil Nedir?
Belli grupların kendi aralarında kullandığı özel dil sistemleridir.
Erkilet örneğinde bu dil, çerçiler ve tütün kaçakçıları tarafından hem ticaret hem de güvenlik amaçlı kullanılmıştır.
🔹 Erkilet’in Gizli Dili (“Dilce” / “Vartanca”)
Ahmet Caferoğlu tarafından “Erkilet Çerçilerinin Argosu” olarak tanımlanmıştır.
Temel amacı: müşteri veya yabancıların anlayamayacağı şekilde iletişim kurmak.
Türkçe grameri üzerine kurulmuş, Türkçe, Ermenice, Arapça, Farsça kökenli kelimeler içeriyor.
Sözcüklerin bir kısmı uydurma, mecaz anlamlı, simgesel veya mizahi unsurlar taşıyor.
🔹 Sosyolojik Arka Plan
Bağcılık, tarım yerine ticaretle uğraşmak zorunda kalan bir halk.
Çerçilik, tütün kaçakçılığı gibi işlerle geçimini sağlayan insanların oluşturduğu dayanışma ve gizlilik dili.
Bugün hâlâ bazı ticaret çevrelerinde kullanılmakta.
🔹 “Urubla” Gibi Yaşanmış Kültürel Nesneler
Urubla, hem bir ölçü aleti hem de çok amaçlı bir çerçi aracı olarak sembolik bir değer taşımaktadır.
“Urubladan aş yemiş” gibi deyimler, bu kültürün halk arasında nasıl yer ettiğini gösteriyor.
🔹 Gizli Dilin Mizahi Yönü ve Fıkralar
Fıkralarda, bu gizli dilin kullanımının bazen yanlış anlamalara, bazen de komik durumlara neden olduğu anlatılıyor.
🧠 Dilbilimsel ve Sosyolojik Değerlendirme
✅ Gizli Dilin Özellikleri
Jargon: Belirli bir meslek grubuna ait.
Argo: Kendi içinde şifreli ve örtük anlamlar barındırıyor.
Pidgin değil: Çünkü farklı toplulukların ortak anlaşma amacıyla oluşturduğu geçici bir dil değil.
Kriptolekt: Yani, dış gruplardan bilgiyi saklamak amacıyla geliştirilen bir dil. Erkilet dili bu tanıma en çok uyan yapı.
📚 Batı Dillerindeki Benzerleri
Cockney Rhyming Slang (İngiltere)
Polari (İngiltere)
Cant / Thieves’ Cant (Avrupa’da hırsız argosu)
Lunfardo (Arjantin)
📉 Dil Ölümüne Dair Uyarı
Ahmet Caferoğlu’nun da ifade ettiği gibi, bu diller zamanla kaybolmaya yüz tutar. Belgeleme çalışmaları bu yüzden çok kıymetlidir.

🖋️ Sonuç
Erkilet’in Gizli Dili, yalnızca çerçilerin veya tütün kaçakçılarının kullandığı bir ticaret argosu değil, aynı zamanda çok katmanlı bir kültürel kimlik, topluluk aidiyeti ve sosyoekonomik koşullara karşı geliştirilen zeka ürünü bir stratejidir.